Każdy dorosły człowiek mający pełną zdolność do czynności prawnych może sam decydować o tym, co ma się stać z jego majątkiem po śmierci. Testament wyraża wolę spadkodawcy odnośnie dziedziczenia. Jednak, aby był on ważny, należy go sporządzić zgodnie z wymogami określonymi w prawie spadkowym. Istnieje bowiem kilka sytuacji, w których może być on uznany za nieważny. Zacznijmy najpierw od tego, jak w ogóle powinien być sporządzony testament.
Jak sporządzić testament?
Aby testament był ważny, musi być prawidłowo sporządzony. Istnieje kilka możliwości rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Kodeks cywilny zawiera podział testamentów na zwykłe i szczególne. Testament szczególny może być sporządzony w przypadku zaistnienia określonych w Kodeksie okoliczności. Natomiast testament zwykły można sporządzić w każdym czasie. Do testamentów zwykłych zaliczamy:
- Testament notarialny – jest sporządzany przez notariusza;
- Testament allograficzny – polega na oświadczeniu ostatniej woli w obecności dwóch świadków i urzędnika. Następnie odczytuje się testament, który potem jest podpisany przez spadkodawcę, urzędnika i świadków;
- Testament własnoręczny - testator sporządza go na piśmie, umieszczając przy tym datę i swój podpis. Testament jest ważny tylko wtedy, gdy jest napisany w całości pismem ręcznym oraz posiada podpis spadkodawcy.
W jakich sytuacjach testament może być uznany za nieważny?
Co może spowodować, że testament jest nieważny? Przede wszystkim o ważności testamentu decyduje jego zgodność z wymogami formalnymi określonymi w Kodeksie cywilnym, w tym warunkami dotyczącymi każdego testamentu, jak i poszczególnych rodzajów testamentu. Ponadto w art. 945 § 1 Kodeksu cywilnego zostały określone przesłanki nieważności testamentu. Zgodnie z tym przepisem testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3) pod wpływem groźby.
Poza tym istnieją również inne przyczyny nieważności testamentu, np. w sytuacji, gdy został spisany przez więcej niż jednego spadkodawcę (na przykład przez małżeństwo) lub osobę niepełnoletnią czy ubezwłasnowolnioną. W każdej chwili osoba sporządzająca testament może odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.
Co się dzieje z majątkiem zmarłego, gdy nie spisze on testamentu lub testament jest nieważny?
Otóż w takiej sytuacji ma zastosowanie dziedziczenie ustawowe. Oznacza to, że majątek jest podzielony między osoby do tego uprawnione według kolejności określonej w Kodeksie cywilnym – czyli w pierwszej kolejności między małżonka i dzieci.
Czy każdy może być spadkobiercą?
Spadkobiercą może być tylko ten, kto żyje w chwili otwarcia spadku.
Dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte, lecz jeszcze nieurodzone, może być spadkobiercą, jeżeli przyjdzie na świat żywe. W tym przypadku uważa się, że staje się ono spadkobiercą tak, jak gdyby było już urodzone w chwili otwarcia spadku.
Spadkobiercą może być również osoba prawna, o ile istnieje w chwili otwarcia spadku lub fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.
Podsumowując, aby ostatnia wola spadkodawcy zapisana w testamencie została spełniona, testament musi być prawidłowo sporządzony, to znaczy muszą zostać spełnione wszelkie warunki określone w Kodeksie cywilnym. W razie jakichkolwiek wątpliwości, najlepiej udać się do doświadczonego notariusza i poprosić o jego pomoc w sporządzeniu bądź zrozumieniu testamentu.